Bog masakra: Ljupki monstrumi
Kraljevsko pozorište Zetski dom: Jasmina Reza, "Bog masakra", red. Siniša Evtimov
Kamerna drama Jasmine Reze „Bog masakra“ (2006) polazi od naizgled banalne situacije susreta bračnih parova Rej i Ulije u stanu Ulijevih, okupljenih da bi riješili konflikt koji je nastao zbog svađe njihovih jedanaestogodišnjih sinova u parku, u kojoj je sin Rejovih fizički nasrnuo na sina Ulijevih, nanijevši mu lakše povrede. Ova na prvi pogled svakodnevna situacija, naduvavanje čijeg značaja u početku djeluje parodično, postepeno komičkim sredsvima razotkriva ogroman jaz između željene, ušminkane kreacije života civilizovane zapadne srednje klase, i neetičnosti, potpunog odsustva empatije i krajnje agresivnosti koje se skrivaju iza uglađenih, glumljenih konvencija. Komad preispituje probleme hipokrizije, snobizma, i mogućnosti zla u samom srcu savremenih zapadnih društava, čiji su „stubovi“ truli i utemeljeni na laži, rušeći iluzije njihove samoumišljene superiornosti, demokratičnosti i kultivisanosti. Međutim, kako je već primjećeno, iako sporadično lucidan, zanimljiv i zabavan, ovaj Rezin tekst teži samo površnoj kritičnosti, ostaje uglavnom na nivou opštih mjesta, u prvi plan stavljajući ipak zabavljačke, komercijalne intencije, zbog čega je često okarakterisan i kao „intelektualni bulevar“.
U predstavi reditelja Siniše Evtimova, komad je suptilno, nenametljivo lokalizovan (npr. Rejovi i Ulijevi su postali Reljići i Uljići, unesena je poneka reminiscencija na dati kontekst i sl), čime je samo naglašena njegova univerzalnost; te prilagođen mladim glumcima (npr. smanjen je uzrast djece među kojima je izbio konflikt na šest godina), za čiju diplomsku predstavu se pokazao kao vrlo pogodan izbor. Predstava se, očekivano i uobičajeno za postavke ovog teksta, adekvatno odvija na kamernoj sceni, okruženoj publikom sa svih strana, što stvara osjećaj potrebne uvučenosti u raspravu među likovima, i svojevrsne klaustrofobičnosti koja raste sa porastom destruktivnosti. Scena je, kao što je sugerisano i u didaskalijama, dizajnirana kao skicozna, vrlo jednostavna dnevna soba, ispunjena najosnovnijim namještajem (niski stočić, kauč, naslonjače) i rekvizitima. Spoljašnja sređenost životnog prostora Uljićevih, koji ovaj bračni par neprestano opsesivno zateže, čistucka, parfemiše, pokazuje se kao dehumanizovani, isprazni snobizam, koji prikriva smrad truleži „kostura iz ormara“. Uporedo sa destrukcijom likova i njihovih odnosa, te narastanjem atmosfere tragičnog apsurda, dešava se i destrukcija stvari – rekvizita o koje se likovi opsesivno poštapaju i iza koji se kriju: cvijeća, knjiga, mobilnog telefona...
Vrijednost ove izvedbe ponajviše je u uspješnom balansiranju između psihološko-društvene uvjerljivosti i komične stilizacije, čemu je oslonac nenametljiva, ali slojevita i tačna režija Evtimova, te nijansirani i uvjerljivi glumački nastupi, koji likovima, koji su u suštini tipovi, daju izvjesnu složenost i ovaploćuju sve njihove potencijalne dimenzije. Jelena Đukić igra Vjeru Uljić, spisateljicu i ljubiteljku umjetnosti, vatrenu zagovaračicu najviših etičkih vrijednosti, koja vodi glavnu riječ u „pregovorima“ oko pomirenja. Njena profinjena, prosvijećena empatičnost, intelektualnost, politička korektnost, tolerantna umjerenost razobličavaju se kao nadmena, pretenciozna poza, ispod koje se krije drhteća, nesrećna, promašena osoba. Omar Bajramspahić nastupa u ulozi njenog supruga Miška Uljića, naizgled srdačnog veseljaka, iza čije prividne opuštenosti kuljaju surovost, sebičnost i egocentrizam. Alen Reljić Vuleta Markovića beskrupolozni je advokat, brutalni zastupnik neoliberalnog kapitalizma usmjerenog na zgrtanje po svaku cijenu, ispod čije krhke krinke zainteresovanosti i uljudnosti čuči krajnje arogantan, zaista opasan i stvarno nasilan tip. Marija Labudović igra Aniku Reljić, na površini najpomirljiviju, „najmedeniju“ i najskloniju da se sa svima slaže i izbjegava sukob. Njena silovito potiskivana frustracija i nezadovoljstvo fizički se manifestuju kao naizgled bezrazložno povraćanje, ustvari manifestacija metafizičke mučnine, dubinske zgađenosti i nezadovoljstva.
Glumci igraju višeslojno varirajući između realistično-ozbiljnog i stilizovano komičkog pristupa, uz unošenje i finih nijansi tragike. Gradacija u komici (dramaturški omogućena motivom opijanja) ostvarena je bez prenaglašavanja, a izazvani smijeh je najčešće bolan, posredovan apsurdom, dok povremeno karikiranje i humor baziran na „forama“ ipak ne prelaze u samodopadljivost i dominaciju. Atmosfera vrlo konvencionalne uljudnosti i susretljivosti na početku, ispunjena joneskovski banalnim i formulaičnim frazama i kurtoaznostima (likovi se predstavljaju jedni drugima kroz zanimanja, dijele komplimente, razmjenjuju recepte za kolače i sl), u sve furioznijem ritmu postepeno prelazi u kakofoniju monologa, kroz koju do izražaja dolaze mizoginija, homofobija, rasizam, šovinizam, i sveopšti vrijednosni rasap u ratu svih protiv svih.
Na samom kraju, nakon scene sveopšte tuče u stilu slepstika (nepostojeće u drami), koju prekida telefonski poziv ćerke Uljića, izvedba uvodi jednostavan, ali značenjski potentan preokret, koji efektom iznenađenja uspijeva da ogoli i tragičnu dimenziju likova, njihovo ranjivo, prepadnuto i jadno lice. Uz zvuk prolaska voza (ranije je napomenuto da Uljići žive blizu pruge) i melanholične tonove pjesme Lu Rida „Savršen dan“ (koja gotovo po automatizmu budi asocijacije i na kultni monolog „Izaberi život“ iz filma „Trejnspoting“ – utopijski protest protiv konzumerističkog sistema vrijednosti i konvencionalnosti življenja uopšte), među izgubljenim, pogruženim, opustošenim, usamljenim i zgađenim likovima odjekuje poslednja replika, Vjerino očajničko „volim te“ upućeno djetetu. Nakon ljuštenja svih slojeva, u dubini odzvanja samo mukli bezdan „šupljih ljudi“.
Treba pomenuti i da je ovako visoko vrednovanje ove produkcije ipak donekle u vezi i sa postojanim repertoarskim sunovratom Crnogorskog narodnog pozorišta, kao najvećeg, najistaknutijeg i najfinansiranijeg od malobrojnih institucionalnih i vaninstitucionalnih pozorišnih subjekata u zemlji, što nažalost neumitno vodi i sveopštem snižavanju kriterijuma.